เถโร ตํ ทิสฺวา อุกฺขิปิตฺวา, โอโลเกนฺโต ทุสฺสนฺตํ ทิสฺวา ‘‘ทุสฺสเมต’’นฺติ ญตฺวา, ‘‘อลํ เอตฺตาวตา’’ติ อคฺคเหสิฯ เตเนวสฺส จีวรํ นิฏฺฐาสิฯ อถ ทฺเว อคฺคสาวกา อนุรุทฺธตฺเถโร จาติ ตโย ชนา จีวรํ กริํสุฯ สตฺถา สูจิํ โยเชตฺวา อทาสิฯ นิฏฺฐิตจีวรสฺส ปิณฺฑาย จรโต เทวตา ปิณฺฑปาตํ สมาทเปติฯ สา กาเลน เอกิกา, กาเลน อตฺตทุติยา เถรสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉติฯ ตทา ปน อตฺตตติยา อาคนฺตฺวา ทิวาฏฺฐาเน เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา – ‘‘มยํ มนาปกายิกา นาม มนสา อิจฺฉิติจฺฉิตรูปํ มาเปมา’’ติ อาหฯ เถโร – ‘‘เอตา เอวํ วทนฺติ, วีมํสิสฺสามิ, สพฺพา นีลกา โหนฺตู’’ติ จินฺเตสิฯ ตา เถรสฺส มนํ ญตฺวา สพฺพาว นีลวณฺณา อเหสุํ, เอวํ ปีตโลหิตโอทาตวณฺณาติฯ ตโต จินฺตยิํสุ – ‘‘เถโร อมฺหากํ ทสฺสนํ อสฺสาเทตี’’ติ ตา สมชฺชํ กาตุํ อารทฺธา, เอกาปิ คายิ, เอกาปิ นจฺจิ, เอกาปิ อจฺฉรํ ปหริฯ เถโร อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปิฯ ตโต – ‘‘น อมฺหากํ ทสฺสนํ เถโร อสฺสาเทตี’’ติ ญตฺวา สิเนหํ วา สนฺถวํ วา อลภมานา นิพฺพินฺทิตฺวา คนฺตุมารทฺธาฯ เถโร ตาสํ คมนภาวํ ญตฺวา – ‘‘มา ปุนปฺปุนํ อาคจฺฉิํสู’’ติ อรหตฺตํ พฺยากโรนฺโต อิมํ คาถมาหฯ ตตฺถ วิกฺขีโณติ ขีโณฯ ชาติสํสาโรติ ตตฺถ ตตฺถ ชาติสงฺขาโต สํสาโรฯ ฉฏฺฐํฯ

7. นาคทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[227] สตฺตเม อติกาเลนาติ สพฺพรตฺติํ นิทฺทายิตฺวา พลวปจฺจูเส โกฏิสมฺมุญฺชนิยา โถกํ สมฺมชฺชิตฺวา มุขํ โธวิตฺวา ยาคุภิกฺขาย ปาโตว ปวิสติฯ อติทิวาติ ยาคุํ อาทาย อาสนสาลํ คนฺตฺวา ปิวิตฺวา เอกสฺมิํ ฐาเน นิปนฺโน นิทฺทายิตฺวา – ‘‘มนุสฺสานํ โภชนเวลาย ปณีตํ ภิกฺขํ ลภิสฺสามี’’ติ อุปกฏฺเฐ มชฺฌนฺหิเก อุฏฺฐาย ธมฺมกรเณน อุทกํ คเหตฺวา อกฺขีนิ ปมชฺชิตฺวา ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาวทตฺถํ ภุญฺชิตฺวา มชฺฌนฺหิเก วีติวตฺเต ปฏิกฺกมติฯ ทิวา จ อาคนฺตฺวาติ อติกาเล ปวิฏฺเฐน นาม อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ปฐมตรํ อาคนฺตพฺพํ โหติ, ตฺวํ ปน อติวิย ทิวา อาคนฺตฺวา คตาสีติ อตฺโถฯ ภายามิ นาคทตฺตนฺติ ตํ นาคทตฺตํ อหํ ภายามิฯ สุปฺปคพฺภนฺติ สุฏฺฐุ ปคพฺภํฯ กุเลสูติ ขตฺติยกุลาทิอุปฏฺฐากกุเลสุฯ สตฺตมํฯ

8. กุลฆรณีสุตฺตวณฺณนา

[228] อฏฺฐเม อชฺโฌคาฬฺหปฺปตฺโตติ โอคาหปฺปตฺโตฯ โส กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตํ วนสณฺฑํ ปวิสิตฺวา ทุติยทิวเส คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ปาสาทิเกหิ อภิกฺกนฺตาทีหิฯ อญฺญตรํ กุลํ ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปิณฺฑปาตํ อทาสิฯ ภตฺตานุโมทนํ ปุน สุตฺวา อติเรกตรํ ปสีทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, นิจฺจกาลํ อิเธว ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ นิมนฺเตสิฯ เถโร อธิวาเสตฺวา เตสํ อาหารํ ปริภุญฺชมาโน วีริยํ ปคฺคยฺห ฆเฏนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘พหูปการํ เม เอตํ กุลํ, อญฺญตฺถ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสามี’’ติ? ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวนฺโต ตตฺเถว วสิฯ อชฺฌภาสีติ สา กิร เถรสฺส ขีณาสวภาวํ อชานนฺตี จินฺเตสิ – ‘‘อยํ เถโร เนว อญฺญํ คามํ คจฺฉติ, น อญฺญํ ฆรํ, น รุกฺขมูลอาสนสาลาทีสุ นิสีทติ, นิจฺจกาลํ ฆรํ ปวิสิตฺวาว นิสีทติ, อุโภเปเต โอคาธปฺปตฺตา ปฏิคาธปฺปตฺตา, กทาจิ เอส อิมํ กุลํ ทูเสยฺย, โจเทสฺสามิ น’’นฺติฯ ตสฺมา อภาสิฯ

สณฺฐาเนติ นครทฺวารสฺส อาสนฺเน มนุสฺสานํ ภณฺฑกํ โอตาเรตฺวา วิสฺสมนฏฺฐาเนฯ สงฺคมฺมาติ สมาคนฺตฺวาฯ มนฺเตนฺตีติ กเถนฺติฯ มญฺจ ตญฺจาติ มญฺจ กเถนฺติ ตญฺจ กเถนฺติฯ กิมนฺตรนฺติ กิํ การณํ? พหู หิ สทฺทา ปจฺจูหาติ พหุกา เอเต โลกสฺมิํ ปฏิโลมสทฺทาฯ น เตนาติ เตน การเณน, เตน วา ตปสฺสินา น มงฺกุ โหตพฺพํฯ น หิ เตนาติ น หิ เตน ปเรหิ วุตฺตวจเนน สตฺโต กิลิสฺสติ, อตฺตนา กเตน ปน ปาปกมฺเมเนว กิลิสฺสตีติ ทสฺเสติฯ วาตมิโค ยถาติ ยถา วเน วาตมิโค วาเตริตานํ ปณฺณาทีนํ สทฺเทน ปริตสฺสติ, เอวํ โย สทฺทปริตฺตาสี โหตีติ อตฺโถฯ นาสฺส สมฺปชฺชเต วตนฺติ ตสฺส ลหุจิตฺตสฺส วตํ น สมฺปชฺชติฯ เถโร ปน ขีณาสวตฺตา สมฺปนฺนวโตติ เวทิตพฺโพฯ อฏฺฐมํฯ